Problemen oplossen of ‘problemen’ zoeken
Het creatieve proces wordt nogal eens gezien als een bijzondere variant van het probleemoplossende proces. Een belangrijk verschil is echter dat het ‘probleem’ in kunsten en ontwerpen niet duidelijk gedefinieerd is en het dus nog gezocht moet worden. Dit geldt zowel voor de beginsituatie als voor de doelsituatie. Het proces van het zoeken levert vervolgens ook, nee: juíst, aanzetten tot uitwerking of uitproberen. Het creatieve proces in kunsten en ontwerpen laat zich daarom niet als probleemoplossing begrijpen omdat de uitwerking voor een belangrijker deel het gevolg is van het zoeken van het ‘probleem’ dan van de oplossing van een probleem.
Het idee van probleemoplossing stoelt vaak op de vooronderstelling dat je bepaalde stappen, al dan niet recursief, moet doorlopen. Daarbij wordt verondersteld dat de stappen elkaar opvolgen, dat het een leidt tot het ander. Het kost blijkbaar veel moeite om te begrijpen dat dingen die elkaar beïnvloeden niet per se volgtijdelijk hoeven te verlopen maar parallel kunnen verlopen. Een van de redenen hiervoor is dat een volgtijdelijk verband vaak wordt opgevat als een causaal verband: als iets vóór iets anders gebeurt en het staat er mee in verband dan is het aantrekkelijk het eerste te zien als oorzaak of noodzakelijke voorwaarde van het tweede. Je ziet deze opvatting ook bij Sawyer wanneer hij de fases van het creatieve proces behandelt: “After you’ve defined and formulated the problem, the second stage is to learn everything relevant to your problem”. En bij het begin van de derde fase (gather related information): “After defining the problem and mastering the domain, the third stage of the creative process is to remain constantly aware of your environment, and to absorb information from a wide variety of sources”.
Hij mist het punt dat het zoeken naar het ‘probleem’ niet eerst opgelost wordt om dan verder te gaan met het proces. Het verzamelen van relevante en gerelateerde ‘kennis’ is juist een deel van het zoeken van het probleem en het zoeken van het probleem zet aan tot het willen vergaren van bepaalde ‘kennis’ en kunde inclusief het uitproberen van dingen.
Opmerkelijk is dat in veel creativiteitsonderzoek bij de representatie van maken de nadruk gelegd wordt op de reflectieve en bewust onderzoekende kanten ervan. Men heeft problemen om de vorming van kennis door handelen een plaats te geven terwijl dit juist bij het maken zo belangrijk is. De cognitie wordt steeds als een soort verdeelpunt van die kennis ingevoegd; kort door de bocht: ik doe iets => dit wordt omgezet in cognitieve kennis => nu ‘weet’ ik het; of zelfs: ik ‘weet’ het (bijv. door het in een boek te lezen) => mijn hersens zetten dit om in een methode van handelen => ik doe/kan het. Als je dit maar vaak genoeg hoort, ga je nog denken dat het zo werkt ook…
Lees verder: een vergelijking van fasen- en heuristische modellen.
Lees verder: een experiment rond zoeken.
Lees verder: ga naar de publicatie van Sawyer hierover.