Zoeken, een belangrijk onderwerp in maken
Zoeken is een belangrijke activiteit én houding van makers. Het betreft het feeling krijgen voor wat zou kunnen, zonder ergens specifiek op af te gaan. Als je dat wel zou doen, zou je namelijk aantreffen wat je al hebt, kent of kunt. In de kunsten en het ontwerpen gaat het om het maken van nieuwe combinaties, om het veranderen van wat al bestaat, waarbij onvermijdelijk episoden van ’t niet-weten, niet-kunnen en niet-voelen ontstaan.
Zoeken: tegenkomen wat je later nodig blijkt te hebben
De gerichtheid van Zoeken is logischerwijs indirect en ontstaat vanuit een zekere behoefte of trek, een gat, een niet-weten, niet-kunnen of niet-voelen. De makersverhalen, zie de link onderaan naar het palet Zoeken, laten zien dat de manieren van werken rond Zoeken wel iets gerichter zijn als het binnen een specifiek werk of project wordt gedaan, terwijl deze bij meer algemeen Zoeken, dat wil zeggen voor de langere lijn, indirecter kunnen zijn.
Andere kernwoorden die regelmatig worden gebruikt voor Zoeken zijn: ‘kunnen tegenkomen’ en ‘dwalen’. Voor degenen die het concept Zoeken niet kennen is ‘kunnen tegenkomen’ de betere term om dit fenomeen te leren begrijpen. Dat staat in het kort voor: manieren van werken waarmee je jezelf in staat stelt te kunnen tegenkomen wat je (later) blijkt te kunnen gebruiken. Maakster Kirsten Kentler vergelijkt het begin van het maken met golfsurfen, waar zij zelf aan doet: in alle rust wachten totdat je in een flow komt. Waarbij voor beide geldt: laat het niet in je hoofd komen.
De maker als mediator tussen wat er al is en wat er nog niet is
Daar wat er al is er voortdurend is en in de weg gaat zitten,
is het nodig je op een bepaalde manier te verhouden tot wat er al is.
En daar wat er nog niet is er nog niet is, en dus niet zit bij wat er al is,
en je je niet kunt concentreren op wat er nog niet is … zul je er tegenaan moeten lopen.
In hun rol als mediator tussen wat er al is en wat er nog niet is, zijn veel makers bewust bezig met zoeken. Het is een kwetsbaar proces dat makkelijk door iets anders doorkruist wordt. Zo kan bijvoorbeeld spanning met een medemaker ontstaan doordat het gewenste onbenul (niet weten/kunnen/ voelen) bij de een anders ligt dan bij de andere. In de samenwerking kan van de een benul worden gevraagd dat deze (nog) niet wil hebben. Met een opdrachtgever speelt dit nog duidelijker daar deze het hele concept Zoeken mogelijk niet kent. Of het zomaar kan afwijzen. Dit vraagt van de maker als mediator om goed te Positioneren en te Kaderen, twee andere belangrijke onderwerpen bij het maken (zie onderstaande figuur). De mediatie vraagt ook om andere zorg voor gunstige omstandigheden voor Zoeken, zoals sfeer, geladenheid en dergelijke.
Hoe zoekt de maker en met welke houding?
Zoeken gaat om activiteiten en houdingen als associëren, combineren, de dingen hun gang laten gaan, exploreren, improviseren en vanuit delen of andere bronnen werken aan/naar een geheel. Deze zijn niet scherp te scheiden maar geven wel de verschillende facetten van Zoeken weer. De boel ‘open’ houden en het bewust niet (al) weten of kunnen zijn hierbij van belang. In vergelijking met de andere hoofdonderwerpen is de maker bij Zoeken in het algemeen minder intentioneel of beter gezegd: anders intentioneel. Tijdens het zoeken komt niet-makend handelen relatief veel voor.
Wat is de relatie tussen Zoeken en de andere belangrijke onderwerpen?
In het maakonderzoek zijn 10 onderwerpen naar voren gekomen die de maker belangrijk vindt, als het om maakprocessen gaat (zie afbeelding). Het gaat bij Zoeken vooral om een basishouding: hoe kom ik verder zonder dat hetgeen ik al heb, kan en weet in de weg gaat zitten. In principe kan dit bij alle activiteiten een rol spelen. In de verhalen van de betrokken makers zijn de manieren van werken rond zoeken vooral verbonden met die rond de onderwerpen Verzameling en Schetsen, in mindere mate met die van Ruimte en enigszins met Bewegen en Afstand nemen.
In het artikel Zoeken, een palet van manieren van werken wordt aan de hand van deze indeling een veertigtal makersverhalen op een rij gezet waarin zoeken een rol speelt.
Verder lezen:
In ieder makersverhaal speelt niet-makend handelen een rol. Deze rol blijft vaak onderbelicht. Tijdens het zoeken komt niet-makend handelen relatief veel voor. Lees hier meer over: niet-makend handelen.
In de literatuur is er soms, direct of indirect, aandacht voor hoe en waarom kunstenaars zoeken / willen kunnen tegenkomen. Zonder enige pretentie van volledigheid verwijzen we hier naar enkele publicaties over zoeken.
