Participerende observatie
Observaties kunnen worden gemaakt op enige afstand van wat of wie wordt onderzocht. De onderzoeker kan dan als ‘fly-on-the-wall’ worden gekarakteriseerd. Als iemand die kijkt en luistert, maar niet meedoet. Bij het participatief observeren mengt de onderzoeker zich juist in wat er gaande is. Onderzoekers praten met de mensen van een groep die zij tegelijk onderzoeken. Zij wonen, werken, ontwikkelen, proberen en maken met hen mee. In de antropologie is veel ervaring met deze vorm van observeren en wat er bij komt kijken.
Wanneer onderzoekers van binnenuit willen ontdekken wat er gaande is, welke mores er heerst, wat gewoontes en gebruiken van bepaalde groepen mensen zijn, zullen zij allereerst tot die groepen moeten worden toegelaten. ‘Entry is everything!’ Om vragen te mogen stellen en informatie te mogen optekenen moeten ze een plek in een lokale ‘rangorde’ krijgen en met iedereen een vertrouwensband opbouwen. Het moet helder zijn wie ze zijn, wat ze komen doen en waar de verzamelde informatie naartoe gaat. Vaak is ook toestemming nodig, van een formele of informele leider, die de onderzoeker hiermee een ‘status’ geeft. Wanneer eventuele geheimen of verborgen patronen worden blootgelegd, moet de onderzoeker goed gezekerd zijn.
Om tijdens de observaties aan de chaos van de werkelijkheid recht te doen, maar er niet in te verzanden, krijgt de onderzoeker vanuit de antropologie de volgende adviezen mee:
- Verzamel ‘culturele rommel’: websites, flyers, objecten, relatiegeschenken, teksten, maak foto’s van de omgeving.
- Verzamel anekdotes. Juist de kleine verhalen, voorbeelden en voorvallen zijn de waardevolste emic betekenisbommetjes, de micro-stories. Uit deze micro-stories kun je later het macroverhaal construeren.
- Verzamel hotspots of richpoints. Dit zijn de momenten waarop de onderzoeker verrast of geïrriteerd is en niet begrijpt wat er speelt. Het zijn momenten van cultuurshock waarin je eigen culturele en sociale referentiekaders onvoldoende zijn om te begrijpen wat er aan de hand is.
- Bouw vertrouwen op, pas je aan aan de omgeving waarin je je bevindt en val zo min mogelijk op. Schakel bewust tussen meedoen en een just-a-fly-on-the-wall zijn. Dit helpt je om tussen de regels door verhalen die voor anderen verborgen zijn.
Verder lezen: gesprekken voeren en vormen van interviewen. Of lees: antropologisch onderzoek doen
Bron: Braun, D. & Kramer, J. (2015). De Corporate Tribe. Uitgeverij: Vakmedianet
