Antropologisch onderzoek doen
De antropologie is de wetenschap van mensen en groepen, en de productie en reproductie van cultuur. Antropologen zijn vertalers van sociale en culturele systemen, en de taal waarmee je over anderen spreekt. Dit heeft impact op de beeldvorming. En op wat je zelf waarneemt. Door welke bril kijk jij?
Wanneer je je eigen rituelen en alledaagse bezigheden bekijkt, vind je die waarschijnlijk heel gewoon. Maar wanneer een buitenstaander hiernaar kijkt, kan dat heel anders zijn. Het gewone kan voor een ander fascinerend zijn! De kracht van de antropologie zit in dit schakelen tussen wat in de antropologie een ‘emic’ en ‘etic’ perspectief heet. Emic is het perspectief van binnenuit. Het beschrijft hoe mensen hun cultuur zelf ervaren, hoe zij deze ordenen en welke betekenis zij zelf aan gedrag en spelregels geven. In de etic benadering gaat het om de betekenis die de buitenstaander geeft aan wat is waargenomen. Dit wordt vergeleken met algemene theorieën over bijvoorbeeld menselijk gedrag en cultuur. De inzichten die hierdoor ontstaan worden door de mensen van binnenuit, de cultuurdragers zelf, niet altijd als zinvol ervaren. Zeker niet als zij daar zelf niet bij betrokken zijn. Belangrijk is daarom om de analyse van de beschrijvingen en het komen tot betekenis samen met de onderzochten te doen. Eventuele onjuiste interpretaties kunnen dan gelijk worden weerlegd. Het effect van deze gezamenlijke activiteiten en de dialoog daarover, leveren dan ook nog eens tegelijk een bijdrage aan ontwikkeling of verandering van opvattingen of werkwijzen van de betrokkenen zelf.
Hoe doe je dat?
Cultuur ontdek je vooral door zoveel mogelijk in de leefwereld van een groep mensen te duiken en de ordeningen te ontdekken die mensen zelf geven aan hun wereld. Als onderzoeker ga je hiervoor meedoen, voelen, beleven, observeren en interviewen. Eerst verzamel je gegevens, en je gaat op zoek naar overeenkomsten en verschillen. Je verwerk deze tot een idee of theorie, een patroon of verhaal dat je weer in de werkelijkheid checkt. Dit doe je bij voorkeur samen met de onderzochten. Je werkt dus niet vanuit vooraf vastgestelde hypothese, maar door vooral heel open te kijken naar wat er is en welke werkelijkheid naar boven komt. Het boek “Dit kan niet waar zijn” van antropoloog en journalist Joris Luyendijk is een voorbeeld van een verhaal dat op deze manier is gemaakt. Het voordeel van het doen van antropologisch onderzoek is dat het recht doet aan de complexiteit van en samenhang binnen cultuur. Het nadeel is dat het veel tijd vraagt en dat het resultaat sterk samenhangt met de kwaliteit en persoon van de onderzoeker.
Zelfkennis en subjectiviteit van de onderzoeker
Antropologen vinden het verhaal door zoveel mogelijk in de huid van de ander te kruipen. Hoe ziet hij of zij de wereld? Hoe verhoudt zich dat tot wat iemand anders zei, of wat het beleid zegt, of de theorie? Bij participatief onderzoek zijn het verzamelen van informatie en het ordenen en interpreteren van de gegevens nauw verbonden met de kwaliteit en de persoonlijkheid van de onderzoeker. De subjectieve ervaringen van de onderzoeker moeten worden omgezet in de objectieve taal van de wetenschap, en daar zit meteen ook een kwetsbaar punt. Geen enkel mens is blanco en onbevooroordeeld. Continue reflectie op en monitoring van de eigen overtuigingen, vooroordelen en ‘frames’ zijn daarom erg belangrijke metavaardigheden voor een antropoloog. Framing is een middel dat in alle culturen wordt gebruikt om snel een beeld te vormen van vrienden en vijanden, concurrenten, klanten en collega’s. Het helpt ons om relaties met anderen overzichtelijk te houden. Tegelijk heeft framing een negatief bijeffect. We communiceren niet meer met elkaar, maar met elkaars frame. We vergeten te vragen wie de ander in wezen is.
Onderzoeksvaardigheden
Naast het (onder)kennen van je gevoel, je lichaam en emoties en de invloed die dat heeft op hoe je naar een ander of andere groepen kijkt, worden in de antropologie een aantal eigen onderzoeksmethoden gebruikt. Deze kunnen als vaardigheden worden ontwikkeld en getraind. Groepstraining en samenwerking hebben hierbij sterk de voorkeur zodat je je eigen gewoontes kunt ontdekken door de ogen van ander, en je blinde vlekken in relatie tot die ander ineens kunt zien. De meest bekende en belangrijkste methoden vanuit de antropologie zijn: participatieve observatie en het (antropologisch) interview.
Ethiek
Zoals bij elke beroepsgroep speelt ook bij antropologen de beroepsethiek een belangrijke rol. De antropologie geeft een stem aan hetgeen tot dan toe niet formeel werd gezegd, of aan die mensen en verhalen die tot dan toe nog geen podium hadden. Het is daarom van belang voor antropologen om zoveel mogelijk open en eerlijk te zijn over de eigen intenties, de opdracht en de werkelijke mate waarin je anonimiteit kunt of wilt waarborgen.
Bron: Braun, D. & Kramer, J. (2015). De Corporate Tribe. Uitgeverij: Vakmedianet
Verder lezen: het nut van een antropologische insteek bij maakonderzoek en enkele essentiele antropologische begrippen.
