Het werken met de maak(onderzoeks)ruit
Een heuristisch model is een weergave die je helpt om te zien waar je als maker of onderzoeker zit en waar je veel of weinig aandacht aan besteedt. Om zo’n model te maken van het maakproces hebben we met een aantal makers gekeken hoe zij hun maakproces karakteriseren. Deze karakterisering van ‘het’ maakproces kon worden weergegeven met de behulp van een ruit. De betrokken makers hadden de overtuiging dat het onderzoek rond maken eenzélfde soort werkwijze had of zou moeten hebben. Vandaar de naam: maak(onderzoeks)ruit.
Wat meteen opvalt aan de maak(onderzoeks)ruit is dat het een veel interactiever karakter heeft dan de klassieke fasemodellen die in de creativiteitsliteratuur al decennia lang, en door verschillende onderzoekers, worden beschreven. En alhoewel deze fasemodellen niet per se bedoeld zijn om volgtijdelijk te gebruiken, worden zij – verwarrend genoeg – wel zo gepresenteerd (zie bijvoorbeeld: Saywer, 2012). Fasenmodellen van het maakproces kunnen verhelderend zijn maar ze hebben de werking dat ze de eigen waarnemingen van het maakproces framen: we zullen dingen vinden over het maakproces die passen bij een fasenmodel omdat we uitgaan van een fasenmodel.
De maak(onderzoeks)ruit levert een ander soort weergave op, en kan als heuristisch instrument worden gebruikt. Het kan je als maker en als onderzoeker helpen om te kijken waar je zit en waar je je aandacht aan hebt besteed in het maken, of maakonderzoek, en in welke volgorde. De ruit is daarbij minder framend dan de faseringen daar er geen volgorde of volgtijdelijkheid wordt gesuggereerd en je in zekere mate een eigen invulling kunt geven aan de vier ‘container’begrippen op de hoekpunten: verzamelen, uitproberen, bewerken en construeren. Activiteiten kunnen voor een maker, maar ook voor een onderzoeker, op ieder hoekpunt beginnen en vanuit daar, na zeer korte of na lange tijd, naar ieder ander hoekpunt gaan, terugspringen, dubbel verlopen, enzovoort.
De hoekpunten van de maak(onderzoeks)ruit en de fasen uit de fasenmodellen van het creatieve proces zijn niet op elkaar te passen, aangezien het hier om het beschrijven van activiteiten gaat en niet om het duiden van faseringen in een proces.
De ruit werd uitgewerkt door: Antoin Buissink, Arja Veerman, Arjan Karssen, Femke de Vries, Gagi Petrovic, Jan IJzermans, Lenno Verhoog, Mark IJzerman, Pepijn van de Port, Tanja van der Laan, Than van Nispen tot Pannerden, Tjepke Zijlstra en Wessel Oltheten.
Bron: Sawyer, R.K (2012). Explaining creativity. The sciences of human innovation. Oxford University Press.
Lees verder: een werkvorm met de maak(onderzoeks)ruit.
Lees verder: de nadelen van het chronologische karakter van fasen-indelingen van het creatieve proces.
